ΚΑΒΑΛΛΟΣ (Λίμνη Κουρνά)

Ο Κάβαλλος βρίσκεται σε υψόμετρο 72 μέτρων, στην ανατολική όχθη της λίμνης Κουρνά. Η προέλευση της ονομασίας «Κάβαλλος» δεν είναι γνωστή, αλλά στην αρχαιότητα η λίμνη ήταν γνωστή με το όνομα Κορησία και στις όχθες της πιστεύεται ότι υπήρχε ιερό προς τιμήν της Κορησίας Αθηνάς. Η ονομασία «Κουρνάς» εκτιμάται ότι δόθηκε στη λίμνη και τον παρακείμενο οικισμό κατά την περίοδο της Αραβοκρατίας (8ος αιώνας-961), καθώς κούρνα ή γκούρνα σημαίνει «λίμνη» στα αραβικά. Ωστόσο, οι κάτοικοι της περιοχής μετακινήθηκαν στο χωριό Κουρνάς (2,5 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά) κατά τη β΄ Βυζαντινή περίοδο (961-1252), με αποτέλεσμα ο παραλίμνιος οικισμός να εγκαταλειφθεί. Κατά τη Βενετοκρατία δεν αναφέρεται χωριό γύρω από τη λίμνη, αλλά κατά την Τουρκοκρατία δημιουργήθηκαν τρία: ο Κάβαλλος στην ανατολική της όχθη, το Μουρί ανατολικότερα (υψόμετρο 46 μέτρα) και τα Ξυλαδιανά, ανάμεσα στον Κάβαλλο και τον Κουρνά (υψόμετρο 115 μέτρα).

Ως προς τον σχηματισμό της λίμνης, ο θρύλος λέει ότι κάποια μέρα ένας χωρικός που ζούσε εδώ πήρε την κόρη του για να πάνε στα χωράφια. Στον δρόμο έκατσαν κάπου να ξαποστάσουν και η κόρη άρχισε να χτενίζει τα ξανθά μαλλιά της. Ενώ αρχικά την καμάρωνε, ο πατέρας ξαφνικά την επιθύμησε ερωτικά και της ρίχτηκε. Η κόρη ξαφνιάστηκε και φώναξε απελπισμένη: «Βούλα και βουλολίμνα, κι εγώ στοιχειό στην λίμνα!». Αμέσως ο τόπος βυθίστηκε προς τα μέσα και σχηματίστηκε λίμνη, την οποία στοίχειωσε η κόρη. Λέγεται μάλιστα πως ορισμένοι κάτοικοι ακόμα βλέπουν μερικές φορές τη νύχτα μια κοπέλα να κάθεται σε κάποιο βράχο και να χτενίζει τα μαλλιά της.

Ανεξάρτητα από τον θρύλο και τις λαϊκές δοξασίες, η λίμνη Κουρνά είναι η μοναδική φυσική λίμνη στην Κρήτη και η μεγαλύτερη φυσική λίμνη σε νησί στη Μεσόγειο. Τροφοδοτείται από επιφανειακά ρέματα και δύο υπόγειες πηγές και αποστραγγίζεται από τον ποταμό Δέλφινα, ο οποίος εκβάλει στον Κόλπο του Αλμυρού ανάμεσα στους Ασπρουλιάνους και τον Καβρό. Τα σκοτεινά νερά στο κέντρο της λίμνης οδήγησαν στον θρύλο ότι δεν είχε πυθμένα, αλλά βυθομετρήσεις που έγιναν στα μέσα του 20ού αιώνα έδειξαν ότι το βάθος της δεν ξεπερνάει τα 23 μέτρα (το βαθύτερο σημείο της βρίσκεται 3,5 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας). Οι διαστάσεις της μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια του έτους, αλλά η μέγιστη έκταση της φτάνει τα 579 στρέμματα και ο όγκος της τα 7,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα. Η λίμνη είναι σημαντικός βιότοπος για ψάρια και αποδημητικά πουλιά, ενώ αποτελεί Περιοχή Προστασίας της Ορνιθοπανίδας και έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000. Στην ανατολική όχθη της λίμνης υπάρχουν πολλά καφέ και εστιατόρια, ενώ είναι δημοφιλής η βόλτα γύρω από αυτήν με θαλάσσιο ποδήλατο ή με τα πόδια.

Διοικητικά, τα χωριά της περιοχής αναφέρονται πρώτη φορά ως Ξυλαδιανά και Κάβαλλος του Δήμου Μαθέ το 1881 και περιλαμβάνονται στα χωριά που αναφέρονται με τη γενική ονομασία «Κουρνοπατήματα». Το 1900 αναφέρονται μόνο τα Ξυλαδιανά ως μέρος του Δήμου Γεωργιουπόλεως και το 1920 μόνο ο Κάβαλος, στον ίδιο δήμο, ο οποίος αναφέρεται από το 1940 και εξής ως Κάβαλλος. Τα παραπάνω χωριά έγιναν μέρος της Κοινότητας Γεωργιούπολης το 1980 και του ανασυσταθέντος Δήμου Γεωργιούπολης το 1999, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης