ΣΑΜΩΝΑΣ

Ο Σαμωνάς βρίσκεται σε υψόμετρο 383 μέτρων στο ανατολικό άκρο του οροπεδίου των Κεραμειών, στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Κοιλιάρη. Ο Paul Faure έχει υποστηρίξει ότι το όνομα έχει προκύψει από τη λέξη «σάμος» ή «σάμη», που περιγράφει μια τοποθεσία υψηλή και απόκρημνη. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα του χωριού σχετίζεται με τον Σάμωνα της μυθολογίας, γιο του Ερμή και της Ρήνης, ενώ μια τρίτη συνδέει το χωριό με τον Άγιο Σαμωνά, στον οποίο αφιερώθηκε το δεξί κλίτος της εκκλησίας του Αγίου Ευσταθίου, στο ψηλότερο σημείο του χωριού. Ο Άγιος Σαμωνάς γιορτάζει στις 15 Νοεμβρίου, ημερομηνία κατά την οποία παραδοσιακά γίνεται μεγάλο πανηγύρι στο χωριό.

Στη θέση Κυλίντρα, λίγο πιο έξω από το χωριό, βρέθηκαν ίχνη οικισμού της Υστερομινωϊκής περιόδου, εργαλεία και κεραμικά. Η στρατηγική θέση του λόφου, απ’ όπου κανείς έχει πανοραμική θέα προς μεγάλο μέρος του Αποκόρωνα, μαρτυρά ότι εκεί υπήρχε ακρόπολη της ίδιας εποχής. Το χωριό φαίνεται να υπήρχε κατά τη β΄ βυζαντινή περίοδο, ενώ αναφέρεται από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Samona και από τον Basilicata το 1630 ως Samonà. Το χωριό αναφέρεται επίσης στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, οπότε κατοικούνταν από 7 χριστιανικές οικογένειες.

Στη σύγχρονη ιστορία, η γερμανική αεροπορία (Luftwaffe) βομβάρδισε τον Σαμωνά στις 8 Μαΐου 1944, ενώ την επόμενη μέρα επιτέθηκε κατά του χωριού τακτικός γερμανικός στρατός (Wehrmacht), ο οποίος έκαψε συθέμελα το χωριό ως αντίποινα για την αντάρτικη δράση που υπήρχε στην περιοχή. Παρότι μετά την αποχώρηση των Γερμανών έμειναν μόνο στάχτες και αποκαΐδια, οι λιγοστοί και γενναίοι κάτοικοι που απέμειναν έχτισαν ξανά το χωριό.

Στον Σαμωνά υπάρχει άλλη μία εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, ενώ ένα άλλο σημείο ενδιαφέροντος είναι η αιωνόβια ελιά του Σαμωνά, που έχει ανακηρυχθεί «μνημειακή» από τον Σύνδεσμο Ελαιοκομικών Δήμων Κρήτης, λόγω των μεγάλων διαστάσεων του κορμού και της κώμης του. Η ελιά αυτή βρίσκεται στην τοποθεσία Λάκκος και είναι μαστοειδούς ποικιλίας (την οποία οι ντόπιοι αποκαλούν «τσουνάτη»). Σε ύψος ένα μέτρο από το έδαφος ο κορμός του δέντρου έχει μέγιστη διάμετρο 5,25 μέτρα και  περίμετρο 12,90, ενώ στην βάση του έχει μέγιστη διάμετρο 6,70 μέτρα και περίμετρο 20 μέτρα. Στα νότια του χωριού ανακαλύφθηκε το 1994 ένα μικρό σπήλαιο, το οποίο προσελκύει το ενδιαφέρον των σπηλαιολόγων και ορειβατών.

Διοικητικά, ο Σαμωνάς αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Αρμένων το 1881 και το 1900, μέρος του αγροτικού δήμου Προβάρματος το 1920 και της κοινότητας Στύλου μετά το 1925. Το 1997 ο Σαμωνάς έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Αρμένων, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης