ΕΜΠΡΟΣΝΕΡΟΣ

Ο Εμπρόσνερος (ή Μπρόνιερος) βρίσκεται σε υψόμετρο 241 μέτρων στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, κοντά στα όρια των άλλοτε επαρχιών και νυν δήμων Αποκορώνου και Σφακίων. Ως προς την προέλευση της ονομασίας του χωριού, λέγεται ότι όταν κάποιος φτάνει στο χωριό συναντά πρώτα τις πηγές, εξ ου και εμπρός-νερό. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η ονομασία του χωριού σχετίζεται με την απόδοση εκτάσεων το 963 σε στρατιωτικούς που είχαν συμμετάσχει στην εκστρατεία ανακατάληψης της Κρήτης. Οι εκτάσεις αυτές ονομάζονταν «προνόμιες» και οι κάτοχοί τους «προνοητές» ή «προνοιάτες» (progniati κατά τη Βενετοκρατία), ονομασία που εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου σε Προνερίτες, απ’ όπου και εκτιμάται ότι προέκυψε η σύγχρονη ονομασία του χωριού.

Η παλαιότερη καταγεγραμμένη μνεία του χωριού γίνεται το 1355 ως Brusnero, positi in Oxomorea, «ευρισκόμενος στην έξω μεριά», εννοώντας τη βόρεια πλευρά των Λευκών Ορέων. Το χωριό αναφέρεται ως Obrosnero από τον Barozzi το 1577, Brosnero από τον Καστροφύλακα το 1583 και Ombros Nero από τον Basilicata το 1630. Κατά τον πρώτο αιώνα της Τουρκοκρατίας στο χωριό στάθμευε απόσπασμα του οθωμανικού στρατού, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τους ντόπιους να επιτίθενται εναντίον του. Θέλοντας να απαλλαγεί από τη συνεχή όχληση των επιθέσεων αυτών, η οθωμανική διοίκηση ανέθεσε τον έλεγχο της περιοχής στον γενίτσαρο Ιμπραήμ Αληδάκη, ο οποίος είχε τον πύργο του στον Εμπρόσνερο και έλεγχε μια μεγάλη περιοχή από τον ποταμό Μουσέλα μέχρι τα υψώματα του Βάμου και τα Λευκά Όρη. Σύμφωνα με ένα ποίημα που αποδίδεται στον Γεώργιο Πάτερο, «Είχε κοπάδι’ αλάλητα και κάμπους και λιβάδια, και μητατοκαθίσματα με βρύσες και πηγάδια. Δάση, βουνά και χειμαδιά, στέρνες και ποτιστήρια, κουράδια τ’ αγριόβουιδα, κοπάδια τα μπεργίρια. Μητάτα εικοσιτέσσερα έσταινε στην αράδα, ούλη τη Ρίζα όριζε, χωράφια και χαλέπες».

Μετά το άδοξο τέλος της επανάστασης του 1770, ο Αληδάκης οργάνωσε δικό του στρατό με σκοπό να αποκτήσει τον έλεγχο της μαδάρας και των βοσκότοπων, θεωρώντας ότι οι Σφακιανοί δεν θα ήταν σε θέση να αντιδράσουν. Οι Σφακιανοί ωστόσο έμαθαν για τις προετοιμασίες αυτές και επιτέθηκαν πρώτοι κατά του πύργου του στον Εμπρόσνερο. Σύμφωνα με το ίδιο ποίημα, «Βαθειάν αυγή σηκώνουνται κι ούλοι μονομεργιούσι, και τα γλυκοχαράγματα το Μπρόσνερο κυκλώνου. Κι απ’ ης και τσι σκοτώσασι μέσα στον πύργο μπήκα, κι επήραν ό,τι βρίσκασι και πράμα δεν αφήκα… Πόρτες, πιθάρια και βουτσά, με το κρασί ομάδι, και το κριθάρ’ επήρασι, παίρνουσι και το λάδι». Μετά τον θάνατο του Αληδάκη το 1774 δεν βρέθηκε επίδοξος αντικαταστάτης του, με αποτέλεσμα η παρουσία και η δράση μουσουλμάνων στη Ρίζα (τους πρόποδες των Λευκών Ορέων) να περιοριστεί σημαντικά.

Λόγω της οχυρής τοποθεσίας του χωριού, το 1822 εγκαταστάθηκε στον Εμπρόσνερο η «Προσωρινή Διοίκηση της Νήσου Κρήτης», ενώ το χωριό συμμετείχε ενεργά σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες που ακολούθησαν. Από τον Εμπρόσνερο καταγόταν και ο Σπύρος Βαρδάκης ή Βαρδοσπυρίδης, μέλος της Μεταπολιτευτικής Επιτροπής που πρότεινε τη μεταφορά της Συνέλευσης του Κλήματος στην Κράπη (9 Σεπτεμβρίου 1895), όπου συγκεντρώθηκαν και συνέπραξαν πολλοί Σφακιανοί. Μαζί με αρκετούς συγχωριανούς του συμμετείχε και πολέμησε στην πολιορκία του Βάμου (Μάιος 1896), ενώ μετά τη συγκρότηση της Κρητικής Πολιτείας πολλοί Μπρονιερίτες πήραν μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα (1903-1908), τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) και τη Μάχη της Κρήτης (1941).

Στο χωριό υπάρχουν αρκετές εκκλησίες (αφιερωμένες στον Άγιο Τίτο, την Παναγία, την Αγία Άννα, την Αγία Τριάδα, τον Άγιο Νεκτάριο, την Αγία Αικατερίνη και τον Προφήτη Ηλία), αλλά και δύο σπηλιές, στη μία εκ των οποίων έχει χτιστεί η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου. Στην τοποθεσία Κρεμαστός βρίσκεται το Δημοτικό Θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης», το οποίο ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του γνωστού μουσικοσυνθέτη. Στην τοπική κοινότητα Εμπρόσνερου υπάγεται ο οικισμός Βατουδιάρης, ο οποίος βρίσκεται σε υψόμετρο 350 μέτρων στα νότια του χωριού και η ονομασία του οφείλεται στους πολλούς βάτους που υπάρχουν στην περιοχή. Διοικητικά, το χωριό αναφέρεται ως Μπρόσνερος του Δήμου Μαθέ το 1881, μέρος του Δήμου Γεωργιούπολης το 1900 και έδρα ομώνυμης κοινότητας το 1920, ενώ από το 1928 και εξής εμφανίζεται ως Εμπρόσνερος. Το χωριό έγινε μέρος του Δήμου Κρυονερίδας το 1999, ο οποίος έγινε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης