ΑΓΙΟΙ ΠΑΝΤΕΣ (ΜΠΑΜΠΑΛΗ)

Οι Άγιοι Πάντες βρίσκονται σε υψόμετρο 150 μέτρων, ανάμεσα στις λεκάνες απορροής του Κοιλιάρη και του Βρυσιανού ποταμού. Σύμφωνα με τον Τρουλινό, στην τοποθεσία υπήρχε παλιά οικισμός που ονομαζόταν Επτάλοφος, αλλά η πληροφορία αυτή δεν επιβεβαιώνεται αλλού. Το χωριό είναι επίσης γνωστό ως Μπαμπαλή, ονομασία που λέγεται ότι οφείλεται σε δύο αδέρφια μουσουλμάνους που ίδρυσαν το χωριό. Ο ένας από αυτούς ήταν πατέρας (baba) πολλών παιδιών, ενώ ο άλλος που λεγόταν Αλί έχτισε στην τοποθεσία πανδοχείο (χάνι) στο οποίο έμεναν έμποροι και ταξιδιώτες που κινούνταν μεταξύ Χανίων, Ρεθύμνου, Σφακίων ή άλλων χωριών της επαρχίας. Για τον λόγο αυτό το χωριό αναφέρεται επίσης ως «Μπαμπαλή Χάνι». Το χωριό ήκμασε για αρκετά χρόνια, αλλά στα τέλη του 19ου αιώνα εγκαταλείφθηκε και το χάνι κατέρρευσε μερικά χρόνια αργότερα.

Η τοποθεσία άρχισε να κατοικείται πάλι το 1905, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί ο Γιάννης Κουράκης από τα Κυριακοσέλλια, ο Σταύρος Νικηφοράκης από το Μελιδόνι και ο Αντρέας Πιτσικουλάκης από το Τζιτζιφέ με τις οικογένειές τους. Λίγο αργότερα εγκαταστάθηκε εκεί και ο καλόγερος Ιωάννης Παπαγιαννάκης από τον Φρε, ο οποίος ανέλαβε να αναστηλώσει μια ερειπωμένη βυζαντινή εκκλησία του 12ου ή 13ου αιώνα. Για την αναστήλωσή της ο Παπαγιαννάκης έκανε έρανο στα γύρω χωριά, δίνοντας την υπόσχεση σε όποιον βοηθούσε ότι θα δώσει το όνομά του στην εκκλησία. Ενώπιον της μεγάλης ανταπόκρισης των Αποκορωνιωτών, ο καλόγερος αποφάσισε τελικά να την ονομάσει Άγιους Πάντες, ώστε να μείνουν όλοι ικανοποιημένοι. Το 1959 την ονομασία αυτή απέκτησε επίσημα και το χωριό, το οποίο ήταν γνωστό έως τότε με την παλιά ονομασία Μπαμπαλή. Με πρωτοβουλία του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου και της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, πριν μερικά χρόνια η εκκλησία συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε στην αρχική της μορφή. Στο εσωτερικό της βρέθηκε μια εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας του 15ου αιώνα, η οποία θεωρείται μία από τις σημαντικότερες και παλαιότερες της Δυτικής Κρήτης. Ο ναός φαίνεται να είχε επίσης τοιχογραφίες, αλλά δυστυχώς αυτές δεν σώζονται.

Δίπλα στην εκκλησία και κοντά στον δρόμο που συνδέει την παλιά με τη νέα εθνική οδό βρίσκεται η λεγόμενη «χρυσολιά», μια μεγάλη ελιά ηλικίας αρκετών αιώνων. Σύμφωνα με την παράδοση, κάτω από τις ρίζες του δέντρου υπάρχει ένας σημαντικός θησαυρός, δοξασία στην οποία οφείλει το όνομά της.

Στο βορειοδυτικό άκρο του χωριού βρίσκεται από το 1991 το Κοινωφελές Ίδρυμα «Αγία Σοφία», ιδρυτής και πρόεδρος του οποίου ήταν ο διεθνούς βεληνεκούς ιεράρχης και Μητροπολίτης Κισσάμου και Σελίνου Ειρηναίος Γαλανάκης (1911-2013). Από την ίδρυσή του το ίδρυμα πρωτοστατεί στην πολιτιστική και αναπτυξιακή αναβάθμιση του Αποκόρωνα και της Κρήτης γενικότερα, ενώ από το 1996 επιδεικνύει αξιόλογο έργο και στο πεδίο της κοινωνικής μέριμνας, θέτοντας σε λειτουργία το πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» με την επιστημονική στήριξη και συνεργασία του Κέντρου Υγείας Βάμου. Στον ίδιο χώρο φιλοξενείται και το Ινστιτούτο Επαρχιακού Τύπου, το οποίο αποσκοπεί στην κάλυψη των αναγκών συμπληρωματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των δημοσιογράφων και των επαγγελματιών των ΜΜΕ, με έμφαση στον Τύπο της περιφέρειας. Οι εγκαταστάσεις του ανακαινίστηκαν το 2009 και έχουν έκτοτε φιλοξενήσει δεκάδες εκπαιδευτικά σεμινάρια, στα οποία συμμετέχουν επαγγελματίες, εκπαιδευόμενοι και καθηγητές από αρκετά ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια. Οι Άγιοι Πάντες υπάγονται στο Δημοτικό Διαμέρισμα Παϊδοχωρίου της Δημοτικής Ενότητας Φρε.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης