ΤΖΙΤΖΙΦΕΣ

Ο Τζιτζιφές βρίσκεται σε υψόμετρο 255 μέτρων στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, στο νοτιοανατολικό άκρο της Δ.Ε. Φρε. Αποτελείται από δύο γειτονιές που χωρίζονται από μια ρεματιά που ονομάζεται Φαραγγούλι. Στο κάτω μέρος της ρεματιάς βρίσκεται η τοποθεσία Βρύση, όπου υπάρχει μια φυσική πηγή που τρέχει νερό όλο τον χρόνο, καθώς και δύο υπεραιωνόβια πλατάνια, στη σκιά των οποίων έγιναν πολλές και σημαντικές συνελεύσεις οπλαρχηγών κατά τον 19ο αιώνα. Το όνομα του χωριού οφείλεται πιθανότατα στο δέντρο τζιτζιφιά (Ziziphus jujuba), το οποίο κατάγεται από την Ασία αλλά ευδοκιμεί στην περιοχή.

Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε το χωριό, αλλά η πρώτη γραπτή αναφορά σε αυτό γίνεται από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, ο οποίος το καταγράφει ως Ζιζιφέα. Το χωριό διατήρησε το όνομα αυτό κατά τη Βενετοκρατία, καθώς αναφέρεται από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Ziziffea. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Tzifés, μάλλον επειδή ο Άγγλος περιηγητής Πάσλεϊ πέρασε το πρώτο «τζι» του ονόματός του για άρθρο. Ο Χουρμούζης αναφέρει το χωριό ως Τσιντσιφέ στα Κρητικά το 1842, ενώ ο Κριτοβουλίδης το αναφέρει ως Ζιζιφέ το 1859.

Ο Τζιτζιφές υπήρξε συχνά καταφύγιο και τόπος συνάθροισης χριστιανών ενόπλων, ιδίως κατά τις επαναστάσεις του 1821, 1866, 1878 και 1895-96. Κατά τη διάρκεια αυτών διακρίθηκαν για τη ανδρεία και δράση τους αρκετοί ντόπιοι, όπως ο Γιώργης Παπαδάκης ή Ξέπαπας, οπλαρχηγός του 1821 και «φροντιστής» Οικονομίας της επαναστατημένης Κρήτης το 1822, ο οποίος εκπροσώπησε το νησί ως πληρεξούσιος στη Β΄ Εθνοσυνέλευση που έγινε στο Άστρος Κυνουρίας (29 Μαρτίου-18 Απριλίου 1823) και σκοτώθηκε στη Γραμβούσα μερικούς μήνες αργότερα. Ο γιός του Ιωάννης Παπαδάκης διακρίθηκε ως καθηγητής μαθηματικών και αστρονομίας, ενώ διετέλεσε διευθυντής του Αστεροσκοπείου Αθηνών (1855-1858) και κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού (σήμερα και Καποδιστριακού) Πανεπιστημίου δύο φορές (1859-1860 και 1873-1874). Ένα άλλο διάσημο τέκνο του χωριού είναι ο Αναγνώστης Μιχελιουδάκης, ο οποίος πολέμησε στην επανάσταση του 1866 και διετέλεσε πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Φρε από το 1906 μέχρι το 1911.

Πέρα από την ιστορία του Τζιτζιφέ, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Φωτεινής και των Γενεθλίων της Θεοτόκου, καθώς και το σπήλαιο Μαρμαρόσπηλιο(ς) που βρίσκεται στη θέση Κρεμαστός, έξω από το χωριό. Ο Τζιτζιφές είναι επίσης γνωστός ως ένα από τα χωριά της «ρίζας», απ’ όπου κατάγεται το γνωστό ριζίτικο τραγούδι και όπου εδρεύει ο καλλιτεχνικός όμιλος «Ο Αποκόρωνας». Είναι επίσης το μόνο χωριό της Κρήτης όπου εξακολουθεί να παράγεται το καραμπάσι, ένα αιθέριο έλαιο που παράγεται από τους καρπούς της δάφνης (Laurus nobilis) και έχει θεραπευτικές όσο και καλλωπιστικές ιδιότητες.

Διοικητικά, το χωριό αναφέρεται ως Τζιτζυφές του Δήμου Φρε το 1881 και το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920 και αυτοτελής κοινότητα μετά το 1925. Το 1997 ο Τζιτζιφές έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Φρε, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης