ΠΑΛΑΙΛΩΝΙ

Το Παλαιλώνι βρίσκεται σε υψόμετρο 324 μέτρων στο μέσο των υψωμάτων του Κεφαλά, στο ανατολικό άκρο της Δ.Ε. Βάμου. Η ονομασία του χωριού προκύπτει από τις λέξεις «παλιό» και «αλώνι» και υποδηλώνει ότι στην περιοχή υπήρχαν πολλά αλώνια, τόσα που λέγεται ότι κάθε οικογένεια είχε το δικό της. Το χωριό βρισκόταν παλιά ανατολικότερα, στην κορυφή των υψωμάτων πάνω από τον Ομπρόσγιαλο (τοποθεσία γνωστή ως «φρούδια»), αλλά λόγω του ότι ήταν ορατό από τη θάλασσα έγινε αρκετές φορές στόχος των πειρατών -κυρίως Σαρακηνών- και οι κάτοικοί του αποφάσισαν να μεταφερθούν στη σημερινή θέση για λόγους ασφαλείας. Το χωριό δεν αναφέρεται στις απογραφές της Βενετοκρατίας ή της Τουρκοκρατίας, αλλά η παλαιότητα κάποιων σπιτιών του δείχνει ότι υπήρχε ένας μικρός οικισμός, συνδεδεμένος με τον γειτονικό Κεφαλά.

Το «σήμα κατατεθέν» του Παλαιλωνίου είναι τα Λυγένια πηγάδια, ένα εντυπωσιακό συγκρότημα βενετικών πηγαδιών και λαξευτών γουρνών που βρίσκεται στα βόρεια του χωριού, ανατολικά του δρόμου προς Δράπανο. Το συγκρότημα αυτό αποτελείται από τρία μεγάλα και τρία μικρότερα πέτρινα πηγάδια, τα οποία έσκαψαν παλιά οι κάτοικοι του χωριού για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη νερού στην περιοχή. Το μέσο βάθος των πηγαδιών φτάνει τα 6 με 7 μέτρα, ενώ είναι βέβαιο ότι στο παρελθόν υπήρχαν περισσότερα, τα οποία έκλεισαν με προσχώσεις. Στην περιοχή υπήρχαν επίσης πολλές πέτρινες γούρνες για το πότισμα των ζώων, πολλές εκ των οποίων έσπασαν ή κλάπηκαν. Οι τελευταίες κλάπηκαν τον Αύγουστο του 2019, αλλά χάρη στην άμεση κινητοποίηση των κατοίκων επιστράφηκαν και βρίσκονται πάλι στον φυσικό τους χώρο.

Η εκκλησία του χωριού είναι ο Άγιος Χαράλαμπος, στο προαύλιο του οποίου βρίσκεται ένα λιτό μνημείο για το πιο γνωστό τέκνο του, τον αρχιμανδρίτη Χαρίτωνα Πνευματικάκη (κατά κόσμον Χαράλαμπο Μποτωνάκη), ο οποίος επέδειξε σπουδαίο ιεραποστολικό έργο στην Κανάνγκα του Κογκό για 25 χρόνια (1973-1998).

Ανατολικά από το Παλαιλώνι βρίσκεται ο όρμος Ομπρόσγιαλος, τα γαλαζοπράσινα νερά του οποίου εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη. Οι απόκρημνες πλαγιές της περιοχής αποτελούν πόλο έλξης για τους σπηλαιολόγους και τους κάθε είδους  λογής εξερευνητές, ενώ η διαύγεια του νερού και το Καταδυτικό Πάρκο που θα αρχίσει να λειτουργεί εδώ το 2022 θα αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης για τους λάτρεις των καταδύσεων.

Διοικητικά, το Παλαιλώνι αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Βάμου το 1881 και το 1900, μέρος του αγροτικού δήμου Κεφαλά το 1920 και της κοινότητας Κεφαλά μετά το 1925. Το 1997 το Παλαιλώνι έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Βάμου, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης