ΞΗΡΟΣΤΕΡΝΙ (ή Ξεροστέρνι)

Το Ξηροστέρνι είναι ένα ημιορεινό χωριό που βρίσκεται σε υψόμετρο 255 μέτρων ανάμεσα στον Βάμο και τον Κεφαλά. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τις λέξεις «ξηρή» και «στέρνα», που υποδηλώνει ότι στην περιοχή υπήρχαν στέρνες που αργότερα στέρεψαν. Σύμφωνα με την προφορική παράδοση το χωριό έχει και δεύτερο όνομα, «Βιόλα», το οποίο υιοθέτησε ως μέρος της ονομασίας του ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ξηροστερνιανών που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1982.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ιδρύθηκε το χωριό, αλλά αναφέρεται από τον Barozzi το 1577 ως Xerosterni, από τον Καστροφύλακα το 1583 ως Xerostergni και από τον Basilicata το 1630 ως Xerosterni. Δεν γίνεται μνεία του χωριού στις απογραφές της Τουρκοκρατίας, αναφέρεται όμως στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, σύμφωνα με την οποία ο Δράπανος, ο Κεφαλάς, το Ξηροστέρνι, η Σούρη, τα Σελλιά και η Λικοτιναρά κατοικούνταν από 300 χριστιανικές και 25 μουσουλμανικές οικογένειες.

Το χωριό έχει πολλά και ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, ενώ δύο σπίτια του έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα μνημεία. Το ένα από αυτά ανήκει στην οικογένεια Ειρ. Παπαδάκη και χρονολογείται στα 1790, ενώ το άλλο στην οικογένεια Ν. Μαστοράκη και περιλαμβάνει ισόγειο ελαιοτριβείο που χτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, πάνω από το οποίο χτίστηκε καφενείο μερικές δεκαετίες αργότερα. Παραδίπλα υπάρχει και άλλο ελαιοτριβείο του 19ου αιώνα που ανήκει στην οικογένεια Γ. Γαλανάκη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, η οποία έχει εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέμπλο και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Με αφορμή τον εορτασμό αυτό κάθε χρόνο γίνεται πανηγύρι στην αυλή του σχολείου, το οποίο έχει καθιερωθεί ως ένα από τα πιο γνωστά στην Κρήτη και τον Αποκόρωνα.

Στη νοτιοδυτική είσοδο του χωριού υπάρχει ένα λιτό μνημείο στο διασημότερο ίσως τέκνο του χωριού, τον θρυλικό λυράρη Χαρίλαο Πιπεράκη, ο οποίος γεννήθηκε στο Ξηροστέρνι το 1895 και μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1911. Εκεί, διέδωσε την κρητική μουσική στους απόδημους Κρήτες, Έλληνες και όχι μόνο, ευνοώντας την εκδήλωση ενός παγκόσμιου ενδιαφέροντος για αυτή.

Διοικητικά, το χωριό αναφέρεται ως Ξηροστέρνιον του Δήμου Βάμου το 1881 και το 1900, μέρος της κοινότητας Βάμου το 1925 και αυτοτελής κοινότητα μετά το 1928, στην οποία επίσης υπάγεται η Λιτσάρδα. Το 1997 το Ξηροστέρνι έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Βάμου, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης