ΓΑΒΑΛΟΧΩΡΙ

Το Γαβαλοχώρι βρίσκεται στα βόρεια του Αποκόρωνα σε υψόμετρο 100 μέτρων, σε μια κοιλάδα που σχηματίζεται ανάμεσα στα υψώματα του Βάμου (νότια του χωριού) και τα υψώματα του Κεφαλά (στα ανατολικά). Το χωριό πήρε το όνομά του από την οικογένεια των Γαβαλάδων, μία από τις δώδεκα οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη μετά την ανάκτησή της από τους Άραβες τον 10ο αιώνα και έμειναν γνωστές ως «αρχοντόπουλα». Παρότι δεν έχει επιβεβαιωθεί, η πρώτη αναφορά στο χωριό φαίνεται να έγινε σε χρυσόβουλο του αυτοκράτορα Αλέξιου Κομνηνού το 1182 για τη διανομή των φέουδων, όπου υπάρχει η φράση «άχρι του Γαβαλοχωρίου, ήγουν χωρίου Γαβαλά». Το χωριό αναφέρεται ως Gavaloghori Astiraca από τον Barozzi το 1577 και ως Gavalochori Amighdali από τον Basilicata το 1630, ενώ φαίνεται να διατήρησε τη σημασία και τον πληθυσμό του και κατά την Τουρκοκρατία (1646-1898), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε συμμετείχε ενεργά στους αγώνες για την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. Κατά την επανάσταση του 1821 το Γαβαλοχώρι έγινε έδρα του «Κρητικού Συμβουλίου», ενώ μετά το 1893 αρκετοί ντόπιοι μυήθηκαν στην αδελφότητα που εξελίχθηκε στη Μεταπολιτευτική Επιτροπή, μεταξύ των οποίων ο Κωνσταντίνος Μαλινός, ο Χαράλαμπος Παπαδάκης, ο Εμμανουήλ Κρασάς κ.ά.

Το Γαβαλοχώρι είναι ένας από τους σημαντικότερους παραδοσιακούς οικισμούς του Αποκόρωνα, καθώς σε αυτό σώζονται αρκετά ενδιαφέροντα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, όπως ένα δίκλιτο θολωτό ελαιοτριβείο του 18ου αιώνα, οι εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Σεργίου, το παλιό σχολείο και πολλά παλιά σπίτια από την εποχή της Βενετοκρατίας. Στο Γαβαλοχώρι υπάρχει επίσης το μοναδικό Λαογραφικό Μουσείο της Π.Ε. Χανίων που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο ιδρύθηκε το 1967 και εγκαινιάστηκε το 1993. Το μουσείο αυτό φιλοξενεί εξαιρετικά δείγματα λαϊκής τέχνης, όπως υφαντά, έπιπλα, όπλα και πίνακες ζωγραφικής, ενώ στεγάζεται σε κατοικία και σε ελαιοτριβείο που έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Στο χωριό υπάρχει επίσης Γυναικείος Συνεταιρισμός που ασχολείται με την παραδοσιακή τέχνη κατασκευής δαντέλας (γνωστή ως κοπανέλι) και τον αγροτουρισμό. Στην πλαγιά ανατολικά του χωριού υπάρχουν τριάντα πέτρινες δεξαμενές της εποχής της Βενετοκρατίας, γνωστές ως Γαβαλιανά πηγάδια.

Διοικητικά, στο Γαβαλοχώρι υπάγονται επίσης οι οικισμοί Άγιος Παύλος και Άσπρο (Κοπράνα). Το Γαβαλοχώρι αναφέρεται ως μέρος του Δήμου Βάμου το 1881 και το 1900, έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου το 1920 και αυτοτελής κοινότητα το 1928. Το 1999 έγινε μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Βάμου, και από το 2010 αποτελεί ομώνυμη Τοπική Κοινότητα του Δήμου Αποκορώνου.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης