ΚΥΡΙΑΚΟΣΕΛΙΑ

Τα Κυριακοσέλια βρίσκονται σε υψόμετρο 360 μέτρων στο δυτικό άκρο της κοιλάδας του Κοιλιάρη, βόρεια της Ραμνής και νοτιοδυτικά της Χιλιομουδούς. Η τοποθεσία είναι λοφώδης και δυσπρόσιτη, για αυτό η βυζαντινή οικογένεια των Σκορδίληδων έχτισε εδώ φρούριο, προκειμένου να ελέγχει τις ορεινές διαβάσεις μεταξύ των επαρχιών Κυδωνίας και Αποκορώνου. Λέγεται ότι η ονομασία του οικισμού σχετίζεται με τη λέξη σέλα, καθώς η επιφάνεια του λόφου παραπέμπει στο σχήμα αυτό, ενώ σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή συνδέεται με τη λέξη σελί, που στην Κρήτη χρησιμοποιείται ως συνώνυμο του αυχένα μεταξύ δύο βουνών. Όταν ο Γενουάτης Ερρίκος Πεσκατόρε κατέλαβε την Κρήτη το 1205, το φρούριο των Κυριακοσελίων (που μετονομάστηκε Rocca di San Nicoló) ήταν ένα από τα δεκαπέντε που επέλεξε να επισκευάσει ή εξοπλίσει, αλλά αυτό δεν απέτρεψε την κατάληψή του από τις οικογένειες των Σκορδίληδων και των Μελισσηνών, οι οποίοι το κατέλαβαν κατά την επανάσταση των δύο Συβρίτων το 1217 και το διατήρησαν υπό τον έλεγχό τους μέχρι το 1236, οπότε και παραδόθηκε στους Βενετούς με συνθήκη.

Μέσα στον χώρο του πρώην οχυρού σώζεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, ενώ στο δυτικό άκρο του κάστρου υπάρχει πύργος και δεξαμενή νερού. Κάτω από τις οχυρώσεις στη βόρεια πλευρά του βράχου βρίσκεται ο ναός του Αγίου Μάμα, ενώ χαμηλότερα στην κοιλάδα (βορειοανατολικά του χωριού) βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου, μια από τις πιο όμορφες και καλοδιατηρημένες βυζαντινές εκκλησίες της Κρήτης. Η εκκλησία χτίστηκε τον 11ο αιώνα ως μονόχωρη καμαρόσκεπη, αλλά μετατράπηκε σε σταυροειδή εγγεγραμμένη με τρούλο τον 13ο αιώνα, οπότε και διακοσμήθηκε με εξαιρετικές τοιχογραφίες, πολλές εκ των οποίων διατηρούνται έως σήμερα σε καλή κατάσταση. Λέγεται ότι χτίστηκε από κάποιον Κυριάκο Σελλά, απ’ όπου πιθανώς προέρχεται η ονομασία του χωριού. Το χωριό αναφέρεται από τον Πωλ Φωρ (Paul Faure) το 1629 ως Ciriacosell(ia), αλλά δεν αναφέρεται από τον Basilicata έναν χρόνο αργότερα. Αναφέρεται επίσης στο χρονικό του Antonio Trivan το 1644 ως Ciriacoseglia και στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 ως Kyriacusália, οπότε και είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό. Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιολόγο Τζουζέπε Γκερόλα (Giuseppe Gerola), στις αρχές του 20ού αιώνα σώζονταν οι δύο πύλες του φρουρίου, οι οποίες δεν υπάρχουν σήμερα, αλλά είναι ορατός ο οχυρός περίβολος.

Διοικητικά, το χωριό αναφέρεται ως Κυριακοσέλλια του Δήμου Φρε το 1881 και το 1900, ως Κυριακοσέλια του αγροτικού δήμου Ραμνής το 1920 και μέρος της κοινότητας Ραμνής μετά το 1928. Το 1999 τα Κυριακοσέλια έγιναν μέρος του ανασυσταθέντος Δήμου Αρμένων, ο οποίος έγινε Δημοτική Ενότητα του Δήμου Αποκορώνου το 2010.

Επιμέλεια & σύνταξη κειμένων: Γιώργος Λιμαντζάκης